سیاه شدن سر استخوان ران یا بیماری پرتس
بیماری پرتس، یک اختلال مربوط به مفصل ران در کودکان است. این بیماری زمانی رخ میدهد که جریان خون به سر استخوان ران (فمور) به طور موقت قطع شده و منجر به مرگ سلول‌های استخوانی در این ناحیه میشود که در بیان عامیانه به آن سیاه شدن سر استخوان هم می گویند. با گذشت زمان، بدن میتواند بافت استخوانی مرده را ترمیم و جایگزین کند، اما این فرآیند میتواند شکل و عملکرد مفصل ران را تحت تأثیر قرار دهد. در اینجا راهنمایی برای والدین برای درک بیماری پرتس، پیامدهای آن و چگونگی مدیریت این مسیر آورده شده است.
بیماری پرتس چیست؟
بیماری پرتس معمولاً در کودکان بین سنین ۴ تا ۸ سال رخ میدهد اما میتواند کودکانی از ۲ تا ۱۲ سال را تحت تأثیر قرار دهد. این بیماری در پسران بیشتر از دختران شایع است. بیماری به تدریج پیشرفت کرده و میتواند منجر به سفتی مفصل و درد در ران، کشاله ران، ران یا زانو شود.
علت‌ها
علت دقیق بیماری پرتس ناشناخته است. این بیماری به آسیب‌ها یا فعالیت‌ها مربوط نیست، اگرچه قطع جریان خون به سر ران که منجر به این شرایط میشود، ممکن است تحت تأثیر عوامل ژنتیکی، برخی شرایط سلامتی یا کاملاً ایدیوپاتیک (بدون علت شناخته شده) باشد. این بیماری در کودکانی که در معرض دودسیگار هستند شایع تر است.
همچنین این بیماری در کودکان دچار بیش فعالی و کودکانی که تاخیر رشد دارند مقداری شایع تر می باشد.
علائمی شایع بیماری پرتس
- لنگیدن
- درد در مفصل ران، کشاله ران، ران یا زانو
- محدودیت حرکتی در مفصل ران
- تحلیل رفتن عضلات اطراف ران
- دردی که با فعالیت بدتر و با استراحت بهتر میشود
تشخیص
اگر مشکوک به بیماری پرتس در کودک خود هستید، مراجعه به یک متخصص ارتوپدی کودکان ضروری است. تشخیص معمولاً شامل:
- معاینه فیزیکی
- اشعه X از مفصل ران
- MRI (در برخی موارد) برای ارزیابی جریان خون به سر استخوان ران
در بیشتر موارد این بیماری به صورت یک طرفه دیده میشود. در کمتر از ده درصد موارد این بیماری دوطرفه بروز میکند که اغلب هم زمان نیستند.
اصول درمان پرتس:
در بیماری پرتس، اغلب کودکان 4 مرحله مختلف بیماری را طی میکنند.
- در مرحله اول خونرسانی به سر استخوان آسیب دیده و سلول های سر استخوان ران از بین میروند و اصطلاحا سر استخوان سیاه میشود. در ابتدای این مرحله در عکس ساده ممکن است علائم بسیار کمی مشهود باشد اما کودک علائم درد و لنگش را بروز میدهد. به تدریج سر استخوان تغییر شکل داده و کوچک میشود
در مراحل اولیه گاهی وجود خطوط سیاه زیر سر استخوان تنها علامت بیماری هستند.
- در مرحله دوم، قسمت های سیاه شده سر استخوان جذب میشوند و در نتیجه سر استخوان در گرافی ساده حالت تکه تکه پیدا میکند. در این مرحله ممکن است درد و لنگش بیشتر شود.
- در مرحله سوم به تدریج مراکز استخوان سازی جدید ایجاد میشوند و سر استخوان دوباره تشکیل میشود و نهایتا سر شکل نهایی خود را پیدا میکند.
اساس درمان در بیماری پرتس بر حفظ موقعیت سر استخوان ران در کاسه لگن میباشد. مادامی که سر استخوان به خوبی در درون کاسه لگن قرار داشته باشد، میتوان امیدوار بود که نهایتا سر استخوان با شکل مناسبی دوباره ساخته شود. با در نظر گرفتن این نکته روند درمان در بیماری پرتس به قرار زیر است:
- کنترل درد و لنگش:
درد در بیماری پرتس به طور معمول زیاد و غیرقابل تحمل نیست. گاهی برای دوره های کوتاهی میتوان با استفاده از عصا برای فشار کمتر روی سمت آسیب دیده و یا مسکن های خوراکی معمولی درد را کنترل کرد.
- حفظ محدوده حرکت
حفظ محدوده حرکتی در بیماری پرتس بسیار مهم میباشد. کاهش دامنه حرکتی لگن میتواند منجر به خارج شدن نسبی سر استخوان از کاسه شود. به همین دلیل ورزشهای لازم جهت افزایش دامنه حرکتی لگن بایستی روزانه برای کودک انجام شود.
درصورت وجود محدودیت حرکتی و عدم اصلاح آن با ورزش، گاهی لازم میشود تا با یک جراحی کوچک و برش چند میلیمتری، تاندون کشاله ران آزاد شود و گچ مخصوصی گرفته میشود.
در گذشته ار بریس های مخصوصی جهت حفظ دامنه حرکت و نگه داشتن صحیح سر استخوان در کاسه لگن استفاده میشد. در حال حاضر شواهدی بر موثر بودن این روش وجود ندارد و امروزه تجویز نمیشوند.
فعالیت های ورزشی که فشار زیادی بر روی سر استخوان وارد نکنند مانند شنا و دوچرخه سواری، ممنوعین نداشته و توصیه میشوند. به خاطر داشته باشید اضافه وزن کودک میتواند مشکل ساز باشد.
- درمان جراحی در بیماری پرتس
در بعضی موارد بخصوص کودکانی که بعد از سن 8 سالگی مبتلا به این بیماری هستند و روند مطلوب در مسیر بیماری بدست نیامده است؛ جراحی توصیه میشود. باید به خاطر داشت که جراحی به جهت به دست آمدن نتیجه ایده آل در انتهای سیر چند ساله بیماری انجام میشود و به معنی بهبود بیماری بلافاصله بعد از عمل نیست.
در موارد نادری این بیمای میتواند منجر به اختلاف طول اندام های تحتانی شود. چون در این موارد اختلاف طول اغلب جزئی می باشد، در صورت بروز این مشکل جراحی کوچکی در حوالی سن بلوغ بر روی پای سالم توصیه میشود که میتواند اختلاف طول را اصلاح کند.
پیگیری درمان:
متناسب با شدت بیماری و سن کودک؛ تمام کودکان بایستی تا انتهای سیر بیماری در فواصل مشخص 3-6 ماه بر اساس وضعیت بیمار، معاینه شوند و عکس برداری انجام شود. گاهی لازم است این معاینات دوره ای تا سن بلوغ ادامه یابد.
پیش آگهی و نتیجه نهایی بیماری:
روند کامل این بیماری بین 2-5 سال به طول می انجامد. شکل نهانی سر استخوان و میزان گرد بودن و منطبق بودن آن با کاسه لگن تعیین کننده سرنوشت نهایی این بیماری می باشد. در مواردی که سر استخوان گرد و منطبق با کاسه لگن باشد، کارکرد طبیعی لگن بدست می آید و منجر به مشکلی در آینده نمی شود. در صورتی که شکل سر استخوان ناهمگون و نامنظم و قارچی شکل باشد، منجر به ایجاد ساییدگی مفصل در سنین بزرگسالی میشود.
کودکانی که در زمان ابتلا سن زیر 6 سال دارند، اغلب با نتیجه عالی و بدون نیاز به جراحی بیماری را سپری میکنند. نتایج این بیماری در صورت بروز در دختران به خوبی پسران نیست. وزن و اضافه وزن کودک نتیجه نامطلوبی بر سرنوشت نهایی بیماری می گذارد.
خلاصه نکات بیماری پرتس:
بیماری پرتس به نقص خون رسانی و بین رفتن سلول های سر استخوان ران در کودکان گفته میشود. علت دقیق این بیماری ناشناخته میباشد و به دنبال آن، بعد از جذب قسمت های مرده ی سر استخوان به تدریج استخوان جدیدی تشکیل میشود.
روند طبیعی این بیماری بین 2-5 سال به طول می انجامد. این مدت بایستی وزن کودک کنترل شود. ورزش های مناسب انجام شود. برخی از فعالیت های مضر کودک کنترل شود. لازم است به طور دوره ای کودک ویزیت شود و عکس برداری لازم انجام شود. گاهی در بعضی شرایط بخصوص کودکانی که بزرگتر از 8 سال می باشند جراحی توصیه میشود.